ONUR SUNAL
Pest, tarımsal ürünlere zarar veren böcekler, otlar ve mantarlardır. Pestisitler ise, pestlere karşı kullanılan kimyasallardır. Pestisitlerin, kontrol altına almaya çalıştıkları pestler üzerinde etkili olabilmeleri için, biyolojik açıdan aktif veya toksik (zehirli) olmalıdırlar. Pestisitler, toksik oldukları için aynı zamanda insanlar, hayvanlar ve diğer organizmalar ve çevre için de tehlikelidirler. Bu nedenle pestisitlere sıkça dokunan, taşıyan, temas eden ve ürünlere uygulayan herkesin bu kimyasalların toksisitesi (zehirlilik), olası sağlık etkileri ve tehlikelere karşı alınması gereken önlemler konusunda bilgi sahibi olması gerekmektedir.
Pestisitlerin Toksisiteleri ve Pestisitlere Sunuk Kalma
Pestisit kullanmanın riski, bir kazayla karşılaşmak veya uygulama sırasında süreçle ilgili koşullar nedeniyle işin içinde bulunan tehlikeyle yüzleşmektir. Tehlike, bir pestisitin toksisitesi ve ne miktarda/sürede sunuk kalındığı ile ilişkilidir.
TEHLİKE= TOKSİSİTE X SUNUKLUK(MİKTAR/SÜRE)
Bir pestisitin toksisitesi, kaza veya hastalık yaratma kapasitesinin bir ölçüsüdür. Herhangi bir pestisitin toksistesi, hayvanlar üzerinde farklı dozlarla yapılan deneylerle belirlenmektedir. Pestisitlerin toksisite düzeyleri arasındaki farkın anlaşılması, kullanıcının pesti kontrol altına alacak en az zehirleyici pestisiti seçmesini sağlayabilir.
Uygulayıcılar, düşük toksisiteye sahip pestlerin kullanımı konusunda seçme şansına sahip olmayabilir. Pestler çiftlik ya da işletme sahipleri tarafından satın alınıyor ve işçiler tarafından uygulanıyor olabilir. (Satın alan çiftçi kendi uyguluyor ancak toksisite konusunda bilgisi bulunmuyor olabilir. Veya eonomik nedenlerle en ucuz ancak en tehlikelisi satın alınıyor olabilir.) Ancak uygulayıcılar, etiketlerin üzerinde bulunan kılavuzları takip ederek, koruyucu donanımlar kullanarak pestisitlerei sunuk kalmayı en aza indirebilirler. Pestistlere sunuk kalma vakalarının %95’i deri ile temas yoluyla gerçekleşmektedir. Özellikle eller ve bilekler pestisitlere ilk temas eden bölgeler olmaktadır. Astarsız ve kimyasallara dayanıklı bir çift eldiven giymek, bu şekilde deriden teması neredeyse sıfıra indirmektedir.
Akut Toksisite ve Akut Etkiler
Akut toksiste, bir pestisite -kısa bir süre/anlık- sunuk kalmanın sonucunda karşılaşılması olası olan sağlık etkileridir. Veya bir pestisitin kısa bir süre içinde olası bir sağlık sorunu yaratma kapasitesidir. Bir pestisite anlık olarak sunuk kalmanın yarattığı zararlı etkiler ise, akut etkiler olarak tanımlanır. Pestisitlere, deri, solunum organları, ağız veya göz yoluyla sunuk kalınabilir. Akut toksisite, test hayvanlarının dermal toksisite, solunum toksisitesi ve oral toksisitelerinin incelenmesi sonucunda tayin edilir. Aynı zamanda derinin ve gözün tahriş olma miktarlarına da bakılır.
Akut toksisite, bir toksinin(zehir) deney hayvanlarının %50’sini öldürmek için gerekli olan miktarı ile ölçülür. Genelde bu LD50 (Lethal Dose 50-Öldürücü Doz-) ve LC50(Lethal Concentration 50- Öldürücü Yoğunluk) olarak ifade edilir. Bunlarla birlikte LD50-LC50değerleri tek bir doza dayanır ve test hayvanın vücut ağırlığının her bir kilosuna karşılık gelen pestisit miligramı olarak kaydedilir (mg/kg). LD50-LC50değerleri, farklı etken maddelerin ve aynı etken maddeyi içeren farklı formülasyonların toksisitesini karşılaştırmak açısından çok faydalıdır. Bir pestisitin LD50-LC50değerleri ne kadar düşükse insanlar ve hayvanlar için toksisitesi ve tehlikesi o kadar yüksektir. Aynı miktarda kullanıldığında LD50 değeri en yüksek olan pestisit en az tehlikeli olanıdır. Aşağıda Tablo 1’de bazı tehlikeli insektisitlerin LD50 değerleri görülmektedir.
Tablo 1
|
Kimyasal |
Sınıf |
Oral LD50 Değerleri (Deney Fareleri İçin- mg/kg) |
|
Aldicarb(Temik) |
Carbamate |
1 |
|
Carbaryl(Sevin) |
Carbamate |
307 |
|
DDT |
Klorlanmış Hidrokarbon |
87 |
|
Dieldrin |
Klorlanmış Hidrokarbon |
40 |
|
Diflubenziron(Dimilin) |
Chitin İnhibitor (Engelleyici) |
10,000 |
|
Malathion |
Organophosphate |
885 |
|
Methoprene |
JH Mimic |
34,600 |
|
Methoxychlor |
Klorlanmış Hidrokarbon |
5,000 |
|
Parathion |
Organophosphate |
3 |
|
Piperonyl Butoxide |
Synergist |
7,500 |
|
Pyrethrin |
Bitki Ekstresi |
200 |
|
Rotenone |
Bitki Ekstresi |
60 |
Kronik Toksisite ve Kronik Etkiler
Bir pestisitin kronik toksisitesi, deney hayvanlarının uzunca bir süre pestisitin içinde yer alan etken maddeye sunuk kalmasının sonuçlarına bakılarak bulunur. Küçük miktarlarda dozlara uzunca bir süre için sunuk kalmanın yaratttığı etkiye, kronik etki denir. Doğumda ortaya çıkan bebek özürleri, tümörler, genetik değişmeler, kan hastalıkları, sinir sistemi bozuklukları, endokrinolojik hastalıklar ve üreme bozuklukları pestisitlerin kronik etkileri arasındadır. Bir pestisitin kronik etkilerinin belirlenmesi, akut belirtilerinin belirlenesinden daha zordur.
Pestisitler, akut toksisitenin göstergesi olan LD50-LC50değerlerine göre sınıflandırılırlar. Bu sınıflandırma Tablo I’de gösterilmiştir. Yüksek toksik olarak sınıflandırılanlar, SINIF I olarak adlandırılırlar ve üzerlerinde TEHLİKE ve ZEHİR (Danger-Poison) kelimeleri büyük harflerle yazılmak zorundadır. Ayrıca bu kelimeler etiket üzerine kırmızı ile yazılmalı ve mutlaka öldürücülüğü simgeleyen kuru kafa ve çapraz kemik işareti bulunmalıdır. Bunlarla birlikte tehlike kelimesinin İspanyolcası olan PELIGRO kelimesi de yüksek toksisiteye sahip kimyasalların etiketinde bulunmalıdır. SINIF I içinde yer alan pestisitlerin oral(ağızdan) LD50değerine göre,0-50 mg/kg olan miktarı ağızdan alındığında öldürebilir. Yaklaşık birkaç damla ağızdan alındığında70 kg’lık bir insanı öldürebilir. Bu sınıfta yer alan pestisitler, LC50değerine göre, 0-0,2 mg/Litre miktarı solunduğunda yine çok tehlikeli olabilirler. LD50değeri, 50-500mg/kg arasında olan pestisitlerin 70 kg’lık bir insan üzerinde öldürücü olabilmesi için 1 çay kaşığı veya 30 gram kadarı yeterli olabilmektedir. SINIF II’ye giren bu kimyasaların etiketine UYARI (warning) kelimesi yazılmalıdır. Ancak unutulmaması gereken önemli bir konu LD50değeri nedeniyle II, III veya IV. sınıfa giren bir pestisitin göz veya deri etkileri I. sınıfa dahil olan bir pestisitle aynı olabilir.
Tablo 2
|
|
Toksiste Sınıfı |
|||
|
Sunuk kalma yolları |
I |
II |
III |
IV |
|
Oral LD50 |
0-50mg/kg |
50-500mg/kg |
500-5,000mg/kg |
>5,000mg/kg |
|
Solunum LC50 |
0-0.2 mg/L |
0.2-2 mg/L |
2-20 mg/L |
> 20 mg/L |
|
Dermal LD50 |
0-200 mg/kg |
200-2000 mg/kg |
2,000-20,000 mg/kg |
> 20,000 mg/kg |
|
Göze etkileri |
Aşındırıcı, tahriş edici ve yakıcı, gözde bulanıklık, 7 gün içinde düzelme olmaz. |
Bulanıklık, 7 gün içinde düzelme görülür.
|
Bulanıklık yok, Tahriş 7 gün içinde düzelir. |
Tahriş yok. |
|
Cilde etkileri |
Aşındırıcı –yakıcı-tahriş edici |
72 saat buyunca şiddetli tahriş edici |
72 saat boyunca ılımlı tahriş edici |
72 saat boyunca hafif tahriş edici |
|
Simge kelime |
TEHLİKE-ZEHİR |
UYARI |
DİKKAT-TEDBİR |
DİKKAT-TEDBİR |
Pestisit Zehirlenmesinin Belirtileri
Pestisit zehirlenmesiinin belirtileri, hafif bir cilt tahrişinden komaya ve hatta ölüme kadar farklılık gösterebilir. Farklı sınıflardan kimyasallardan belirtileri farklı olabilir. Kişilerin de farklı düzeylerdeki kimyasallara olan hassasiyetleri farklı olabilir. Bazı kişilerde şiddetli rahatsızlıklara neden olan kimyasallar, bazılarında hiçbir etki göstermez. Potansiyel sağlık etkileri nedeniyle pestisit kullananlar ve taşıyanlar, pestisit zehirlenmesinin belirtileri ve etiketlerin üzerinde yer alan uyarılar konusunda bilgi sahibi olmalıdırlar.
Pestisit zehirlenmesiinin belirtileri topikal(yerel) veya sistemik olarak tanımlanır. Yerel belirtiler genelde pestisitle temas edilmesi sonucunda ortaya çıkan alerjik tepkilerdir. Dermatit veya cildin yanması ve iltihaplanması pestisitlere sunuk kalma nedeniyle rapor edilen şikayeter içinde en sık görülenidir. Pestisit püskürtülmesine sunuk kalan kişilerin bazıları, öksürme, hapşırma ve hırıldama gibi tepkiler gösterebilir. Bazı kişiler ise petrol ürünlerinden damıtılmış, güçlü kokuları olan kimyasallara karşı tepki gösterebilir. Bir başka belirti ise gözlerin, burun mukozasının, ağzın ve dilin arka kısmının kuruması ve kaşınmasıdır. Genellikle bu belirtiler, kişi kimyasala sunuk kaldığı ortamdan uzaklaştırılınca geçer. Ancak hapşırma ve öksürme dışında soluk almakta şiddetli sıkıntılar çekiliyorsa, bu aşırı duyarlılık(hypersensitivity) veya tehlikeli bir alerjik tepki belirtisidir ve mutlaka çok dikkat edilmelidir. Alerjik bir tepki, gözlerin kızarması ve sulanmasından soluk alamayı engelleyen astımatik bir duruma kadar farklılık gösterebilir.
Sistematiketkiler, topikal etkilerden daha farklıdır. Pestisitin temas ettiği noktadan vücut içinde farklı yerlere taşınması sonucunda ortaya çıkan etkilerdir. Bulantı, kusma, halsizlik, baş dönmesi ve barsak sorunları çoğunlukla görülen sistemik etkilerdir. Şiddetli zehirlenme durumlarında nabız değişebilir, soluk almak güçleşebilir, çırpınma görülebilir ve bu belirtiler komaya hatta ölüme neden olabilir.
Bazı Pestisit Ailelerinin Zararlı Etkileri
Fungisitler (Mantar Öldürücüler)
Fungisitlerin insanlar üzerindeki akut toksisitelerinin düşük seviyede olduğu kabul edilir ancak cilt ve gözler için tahriş edici olabilirler. Püskürtülme sırasında solunulması durumunda, boğaz tahriş olabilir, öksürme ve hapşırma görülebilir. Düşük yoğunluktaki fungisitlere kronik olarak sunuk kalındığında ters etkilerla karşılaşılabilir. Fungisit zehirlenmelerinin önemli bir bölümü tohum tahılların tüketilmesinden kaynaklanır. Bu çeşit zehirlenmelerin önüne geçmek için parlak renkli bir boya kullanılmaktadır. Bu, tohumların fungisitlerle işleme tabi tutulduğunu göstermektedir. Tablo 3’de çok kullanılan bazı fungisitler ve akut etkileri verilmektedir.
Tablo 3
|
Etken Madde |
İsim |
Belirtiler |
|
Azoxystrobin |
Abound, Quadris |
Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri |
|
Captan |
Captol, Orthocide |
Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri |
|
Chlorothalonil |
Bravo, Daconil |
Gözdeki mukozalı hücrelerin tahrişi, alerjik dermatit |
|
Bakır Bileşikleri |
Bordaux Karışımı |
Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri, korneanın aşınması, ağızda metalik tad, kusma, bulantı |
|
Mancozeb |
Dithane M-45, Manzate 200 |
Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri |
|
Maneb |
Dithane M-22, Manzate |
Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri, mesleki cilt hastalıkları |
|
Pentachloronitrobenzene |
PCNB, Terraclor |
Alerjik tepkiler |
|
Sülfür |
Cosan, Thiolux |
Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri, çürük yumurta kokusu, ishal, mesleki sunuk kalanlarda dermatit |
|
Thiram |
Polyram-Ultra, Spotrete-F |
Göz, cilt, solunum yolu mukozası tahrişi |
|
Ziram |
Cuman, Vancide |
Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri, uzun süreli soluma sonucu sinir sistemi ve görme bozuklukları |
Herbisitler (Bitki Öldürücü)
Zararlı otların yetişmesini engellemek için kullanılan pestisitlere herbisit denir. Genelde herbisitlerin akut toksisitesi oldukça düşüktür çünkü bitkilerin fizyolojisi insanlarınkinden çok farklıdır. Ancak bazı istisnalar da söz konusudur. Bir kısmı güçlü asitler, aminler, esterler ve fenoller olduklarından dermal tahrişlere neden olabilir. Püskürtülme sırasında soluma durumunda burun içinde ve göğüsde yanma hissi olabilir. Uzu süre soluma durumunda ise bazen baş dönmesi görülebilir. Yutulmaları durumunda ise genelde kusma, mide yanması, ishal ve kas seğirmesi şikayetleri olur. Tablo 4’de bazı herbisitler ve etkileri görülmektedir.
Tablo 4
| Etken Madde | İsim | Belirtiler |
| 2,4-dichlorophenoxyacetic acid | 2,4-D, Barrage | Mukozalı hücrelerin ve cildin tahrişi, kusma, baş ağrısı, ishal, garip ve saldırgan davranışlar, mesleki sunukluk sonucunda kaslarda zayıflık hissi |
| Acetochlor | Harness, Surpass | Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri |
| Atrazine | Aetrex, Atranex | Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri, karın ağrısı, ishal, kusma, Mukozalı hücrelerin tahrişi |
| Dicamba | Banvel, Metambane | Cilt, solunum yolu tahrişleri, ağız tadının kaybolması(anorexia), kusma, nabızda düşme, nefes almakta zorlanma, santral sinir sistemi etkileri |
| Glyphosate | Rodeo, Roundup | Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri |
| Mecoprop | Kilporp, MCPP | Mukozalı hücrelerin ve cildin tahrişi, baş ağrısı, ishal, garip ve saldırgan davranışlar, mesleki sunukluk sonucunda kaslarda zayıflık hissi |
| Metolachlor | Bicep, Dual | Göz ve cilt tahrişi |
| Paraquat | Gramoxone | Ağızda, boğazda, göğüste yanma, ishal, sersemlik, baş ağrısı, ateş, kuru ve çatlak eller, cilt yaraları |
| Pendimethalin | Prowl, Stomp | Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri |
| Propanil | Propanex, Stampede | Göz, cilt, solunum yolu tahrişleri |
İnsektisitler(Haşere öldürücü)
Pestisit zehirlenmelerinin en büyük bölümünden insektisitler sorumludurlar. En ciddi ve tehlikeli pestisit zehirlenmeleri organophosphate ve carbamate insektisitlerine akut olarak sunuk kalmaktan kaynaklanmaktadır. Organophosphate insektisitler, chloropyrifos, diazinon, dimethoate, disulfoton, malathion, methyl parathion ve ethyl parathion içeririler. Carbamate insektisitler, carbaryl, carbofuran, methomyl ve oxamyl içerirler. Organophosphate ve Carbamate insektisitler, cholinesterase enzimini tutar(inhibe eder) ve bu da sinir sisteminin bozulmasına neden olur. Sinir sistemlerinde cholinesterase bulunan bütün canlılar-böcekler, balıklar, kuşlar, insanlar ve diğer memeliler-bu kimyasallar nedeniyle zehirlenebilirler. Tablo 5’te bazı insektisitler ve etkileri görülmektedir.
Tablo 5
| Etken Madde | İsim | Belirtiler |
| Acephate (organophosphate) | Orthene | Baş ağrısı, salyalanma, göz yaşı, kas seğirmesi, kusma, bulantı, ishal, nefes daralması, bilinç kaybı, felç |
| Aldicarb
(N-methyl carbamate) |
Temik | Kırgınlık, keyifsizlik, baş dönmesi, terleme, baş ağrısı, salyalanma, kusma, bulantı, karın ağrısı, ishal, depresyon, ciddi durumlarda akciğer ödemi |
| Carbaryl
(N-methyl carbamate) |
Sevin | Kırgınlık, keyifsizlik, baş dönmesi, terleme, baş ağrısı, salyalanma, kusma, bulantı, karın ağrısı, ishal, depresyon, ciddi durumlarda akciğer ödemi |
| Chlorpyrifos (organophosphate) | Dursban | Baş ağrısı, salyalanma, göz yaşı, kas seğirmesi, kusma, bulantı, ishal, nefes daralması, bilinç kaybı |
| Endosulfan (organochlorine) | Thiodan | Kaşınma, yanma, cilt ürpermesi, baş ağrısı, baş dönmesi, el ayak eşgüdümünde sorun, bilinç bozukluğu, felç, nefes darlığı, titreme, çarpıntı, koma |
| Malathion (organophosphate) | Cythion | Baş ağrısı, salyalanma, göz yaşı, kas seğirmesi, kusma, bulantı, ishal, nefes daralması, bilinç kaybı, felç |
| Methyl Parathion (organophosphate) | Penncap-M | Baş ağrısı, salyalanma, göz yaşı, kas seğirmesi, kusma, bulantı, ishal, nefes daralması, bilinç kaybı, felç |
| Phosmet (organophosphate) | Imidan | Baş ağrısı, salyalanma, göz yaşı, kas seğirmesi, kusma, bulantı, ishal, nefes daralması, bilinç kaybı, felç |
| Pyrethrins (doğal orijin) | Üst solunum yolu tahrişleri, dermatit, alerjik tepkiler, astım | |
| Pyrethroids (sentetik pyrethrin) | Cypermethrin, permethrin | Yüzde aşırı duyarlılık, baş dönmesi, salyalanma, baş ağrısı, kusma, ishal, felç, hissizlik, bitkinlik |
Organophosphate ve Carbamate insektisitlerin sinir sistemini nasıl etkilediklerini anlamak için önce sinir sisteminin ne şekilde çalıştığının bilinmesi gerekmektedir. Milyonlarca hücrenin oluşturduğu ve beyinin de içinde bulunduğu sinir sistemi, organizma içinde iletişimi sağlayan en karışık sistemdir. İletiler veya elektrik uyarılar(itiler/stimuli), bu karışık hücre ağının içinde dolaşırlar. Sinir hücreleri veya nöronlar, fiziksel olarak birbirine değmez, aralarında boşluk veya sinap(synapse) vardır. Elektrik uyarılar(impulse), iletinin bütün sinir sistemi ağı içinde dolaşabilmesi için, sinir hücrelerinin arasındaki boşluk(sinaps) ile köprü oluşturmalıdır. Bir ileti sinapsa geldiğinde diğer bir sinir hücresine atlayabilmek için acetylcholine adlı bir kimyasal salgılanır. Sinir sistemi uyarılarının iki sinir hücresi arasındaki iletiminden acetylcholine sorumludur. Uyarı sinapstan iletildiken sonra acetylcholine cholinesterase enzimi ile parçalanır. Bu gerçekleştiği anda sinaps boşalır ve yeni bir iletinin geçişi için tekrardan uygun hale gelir. Organophosphate ve carbamate insektisitleri, cholinesterease enziminin faaliyetini engeller ve vücutta acetylcholine birikmesine neden olur. Acetylcholine artışı sinie hücreleri arasındaki iletinin kontrolsüz hale gelmesine neden olur. Sinir sistemi bu şekilde ‘zehirlenir’ ve acetylcholine birikmesi, sinir hücrelerinin arasındaki boşluğu (sinaps) doldurarak uyarıların sürekli olarak nöronlar(sinir hücreleri) arasında iletilmesine neden olur.
Organophospahte ve carbamate zehirlenmeleri topikal ve sistemik belirtilerin görülmesine neden olurlar. Gözün bu kimyasallara doğrudan sunuk kalması göz bebeklerinin daralmasına, buğulu görmeye, kaş ağrısına, kızarmaya ve tahrişe neden olur. Sistemik belirtilerin tamamına yakını sinir uçlarında acetylcholine birikmesinden dolayı görülür. Belirtilerin baş göstermesi zehirlenmenin şiddetine ve ne yoldan vücuda girdiğine bağlıdır. Eğer kimyasal yutulduysa, mide krampları, kusma, bulantı ve ishal gibi sindirim yollarına etkinin göstergesi olan belirtiler önce görülür. Eğer kimyasal koklandıysa aynı şekilde salyalanma, baş ağrısı, baş dönmesi, nefes daralması ilk olarak görülen belirtilerdir. Mide, barsak ve solunum yolu belirtileri eğer pestisit deriden emildiyse aynı anda ortaya çıkar. Çocuklarda ilk belirti çırpınma olabilir.
Şiddetli zehirlenmelerde hastanın rengi soluklaşır, terleme görülür ve ağızda köpüklenmeler başlar. Göz bebekleri küçülür ve ışığa karşı duyarsız hale gelir. Diğer belirtiler, nabız değişiklikleri, kaslarda güçsüzlük hissi, bilinç kaybı, çırpınma ve komadır. Eğer hasta tıbbi bir yardım almazsa ölebilir.
Cholinesterase Testi
Organophosphate ve carbamate kimyasallarla çalışanlar periyodik olarak cholinesterase testlerinden geçirilmelidirler. Kanda cholinesterase testi sunuk kalmanın etkilerini ölçer. Cholinesterase seviyeleri insanlar arasında değişiklik gösterebildiğinden, herkes için bir ‘normal seviye’ belirlenmelidir. Nitekim, nüfusun küçük bir kısmının cholinesterase seviyesi genetik olarak düşüktür. Cholinesterase enziminin kısıtlanmasına neden olan kimyasallara çok az miktarda bile sunuk kalmak bu kimseler içiçn çok tehlikeli olabilir. ‘Normal seviye’, yılın pestisitlere sunuk kalınmayan bir zamanında yapılan testle bulunmalıdır. Bu seviyeinin bulunması için aralarında en az 72 saat bulunan iki test iki hafta içinde yapılmalıdır. Eğer testlerin değerleri arasında %20’den fazla bir fark varsa üçüncü bir test yapılmalıdır. Cholinesterase testleri pestistlere sunuk kalınan dönemlerde de tekarar edilmeli ve normal seviye ile karşılaştırılmalıdır. Bu testler doktorlar için, orgonophosphate ve carbamate pestisitlere fazla sunuk kalınıyor olmanın göstergesidir. Eğer bir laboratuar testi önceden belirlenmiş olan normal seviyeye göre cholinesterase seviyesinde %30’luk bir düşüş gösteriyor ise işçiye hemen bir yeni test daha uygulanmalıdır. Eğer yeni yapılan test bir öncekini doğrular değerler veriyorsa işçi cholinesterase seviyesi eskiden belirlenmiş normal seviyeye gelinceye kadar organophosphate ve carbamate pestisitlere sunuk kaldığı ortamdan uzaklaştırılmalıdır. İşyeri hekimi veya sürekli olarak muayeneye gidilen doktor bu testlerin ne sıklıkla yapılması gerektiğine kara vermelidir.
Pestisitlere Sunuk Kalma ve Tehlikeli Etkilerinden Korunma
Daha önce belirtildiği gibi pestisit kullanmanın tehlikesi, toksisite ve sunuk kalma miktarı ile doğru orantılıdır. Genelde ideal olan, mümkünse düşük toksisteye sahip olan bir pestisit kullanmaktır. Ancak unutulmaması gereken düşük toksisiteye sahaip olan bir kimyasal bile fazla miktarda sunuk kalındığında çok tehlikeli olabilir. Ne var ki, kimyasal yüksek bir toksisiteye bile sahip olsa, az miktarda sunuk kalınırsa tehlike elbette daha az olacaktır. Pestisitlere sunuk kalmayı önlemek ve olası sağlık etkilerini en aza indirgemek için mutlaka kimyasalın etiketinde gösterilen şekilde kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır.
İnsanlar yaklaşık %95 oranında dermal yoldan pestisitlere sunuk kalmaktadırlar. Dermal yoldan vücudun emmesi, sıçrama, dökülme, serpilme nedeniyle pestisitin doğrudan deriyle temas etmesi sonucu gerçekleşir. Kimyasallara karşı koruyucu ve astarsız eldivenler giyilmesi gerekmektedir. Minimum bir korunma sağlamak için, uzun kollu gömlekler, uzun paçalı pantalonlar ve ayakları iyi kapatan botlar giyilmelidir. Daha iyi bir korunma için, vücudun tümünü kaplayan koruyucular, su geçirmez bir şapka, kauçuk botlar kullanılmalıdır. Bunlarla birlikte, kimyasallar karıştırılırken, püskürtme makinalarına veya tüplere dökülürken su geçirmez bir yağmurluk cilde temas yollarını kapatacaktır.
Birçok tehlikeli kimyasal solunum kanallarını kullanarak, kan dolaşımına en hızlı şekilde doğrudan girer. Pestisit tozları, gazlar, buharlar veya püskürtülen küçük tanecikler solunabilir. Ortamda bulunan havayı süzebilecek maskeler veya kişiye temiz hava verebilen tüplü respiratörler kullanmak solunum yollarını korumak açısından son derece önemlidir. Ancak koruyucuların varlığına güvenerek tedbirli olmayı elden bırakmamak, ve en ufak bir tehlike sezildiğinde ortamdan hemen uzaklaşmak gerekmektedir.
Kazayla oral(ağızdan) yoldan pestisitlerin dolaşım sistemine girmesi, genelde pestisitlerin içinde bulundukları orijinal kaplardan, etiketsiz kaplara veya yiyecek kaplarına boşaltılmasının bir sonucudur. Ne yazık ki bu gibi durumlarda geneellikle çocuklar kurban olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle pestisitler orijinal kutularının içinde saklanmalıdır. Mutlaka etiketinin üzerinde yapışık olmasına dikkat edilmelidir. Pestisiti bir başka kaba boşaltırken kullanılan plastik borular, boru kimyasalın içindeyken akışı sağlamak amacıyla asla ağızdan içe çekilmemelidir. Pestist kullandıktan sonra mümkünse bütün vücut ama en azından eller ve yüz sabunlu suyla iyice yıkanmalı, bundan sonra yemek yenilmeli veya sigara içilmelidir.
Gözler, birçok pestiste karşı son derece duyarlıdır. Büyüklükleri de göz önünde bulundurulduğunda yüklü bir miktar pestisitin emilimini gerçekleştirebilirler. Sıçrama, dökülme veya pestisit bulaşmış eller ve elbiselerin gözlerle temas etmesi son derece tehlikeli olabilir. Kimyasal sıçramalarına karşı göze tam ve sıkı oturan ve kimyasalları geçirmeyen gözlükler kullanmak gözle olan teması tamamen ortadan kaldırabilir. Yine konsantre halde olan kimyasallar karıştırılır ve başka kaplara aktarılırken son derece dikkatli olunmalıdır. Özellikle bu işlemler yapılırken pestisitlerin göz seviyesinden uzak tutulması gözlerle olan teması engellemek konusunda oldukça etkili olacaktır.
Son olarak aşağıda Tablo 6’da bazı önemli ürünler ve bu ürünleri korumak için kullanılan pestisitler verilmiştir.
Tablo 6
|
ÜRÜNLER |
İNSEKTİSİT |
FUNGİSİT |
HERBİSİT |
|
Acı Kavun |
Ambush, Neemix, Pyrellin, Pyrethrin |
Aliette, Ridomil |
– |
|
Arpa |
Aldrin, Dieldrin, dimethoate, Lindane |
– |
Cyanazine, MCPA, MCPB |
|
Ayçiçeği Tohumu |
Carbofurane, Lindane |
– |
Alachlor, Pendimethalin, Trifluralin |
|
Brokoli |
Admire, Ambush, Bts, Dimethoate, Lannate, Malathion, Neemix, Provado, Sevin |
Aliette, Benlate, Sülfür, Ridomil |
Poast, Trefar, Treflan |
|
Buğday |
Dimethoate, Lindane |
– |
Chlorotoluron, Cyanazine, 2,4-D, mecoprop 2,4-DB, Isoproturon |
|
Çilek |
Agri-mek, Bts, Kelthane, Lannate, Malathion, Sevin, Thiodan, Vendex |
Aliette, Benlate, Bravo, Ridomil, Rovral, Sülfür, Topsin |
Devrinol, Poast |
|
Darı |
Aldicarb, Carbofuran, Lindane |
– |
Atrazine, Cyanazine, Simazine |
|
Dereotu |
Bts, Pyrellin, Pyrethrin |
Benlate |
– |
|
Domates |
Admire, Asana, Diazinon, Dimethoate, Kalthane, Lannate, Malathion, Neemix, Provado, Sevin, Thiodan, Trigard, Vydate |
Benlate, Bakır Sülfat, Bravo, Aliette, Champ, Ridomil, Sülfür |
Devrinol, Poast, Treflan |
|
Elma |
Dimethoate, Lindane, 1,3-dichloropropen |
– |
2,4-D, Simazine, Pendimethalin |
|
Enginar |
Ambush, Pyrethrin, Trigard |
– |
– |
|
Fasülye çeşitleri |
Asana, Bts, Diazinon, Dimethoate, Kelthane, Lannate, Malathion, Neemix, Sevin, Thiodan |
Benlate, Bravo, Champ, Bakır Sülfat, Ridomil, Rovral, Sülfür |
Poast, Treflan |
|
Fesleğen |
M-pede, Neemix, Pyrellin, Pyrethrin |
– |
Devrinol |
|
Hardal |
Admire, Ambush, Bts, Lannate, Malathion, Neemix, Provado, Sevin |
Aliette, benlate, sülfür |
Poast, treflan |
|
Havuç |
Asana, Diazinon, Lannate, Malathion, Neemix, Sevin, Thiodan, Vydate |
Bravo, Bakır Sülfat, Ridomil, Sülfür |
Fusilade, Treflan |
|
Ispanak |
Admire, Diazinon, Dimethoate, Lannate, Malathion, Neemix, Thiodan, Trigard |
Bakır Sülfat, Ridomil |
Poast, Spin-Aid |
|
Kabuklular(Fındık, Fıstık, Ceviz) |
Aldicarb, Carbofuran, Dibromide, Ethylene |
– |
Alachlor, 2,4-DB, Metolachlor, Pendimethalin |
|
Kahve |
Aldicarb, Carbofuran, Dimethoate |
– |
Simazine, Terbuhylazine |
|
Kakao |
Dimethoate, Lindane |
– |
Simazine, Terbuthylazine |
|
Kara lahana |
Admire, Diazinon, Dimethoate, Lannate, Malathion, Neemix, Provado, Sevin |
Sülfür |
Treflan |
|
Karnıbahar |
Admire, Ambush, Bts, Dimethoate, Lannate, Malathion, Neemix, Provado, Sevin |
Bravo, Champ, Bakır Sülfat, Ridomil, Sülfür |
Poast, Trefar, Treflan, Goal |
|
Kıvırcık |
Admire, Diazinon, Dimethoate, Lannate, Malathion, Neemix, Thiodan, Trigard |
Champ, Bakır Sülfat, Ridomil, Sülfür |
Poast |
|
Kuşkonmaz |
Ambush, Lannate, Malathion, Sevin |
Aliette, Ridomil, Sülfür |
Devrinol, Treflan |
|
Lahana |
Admire, Ambush, Bts, Diazinon, Dimethoate, Malathion, Neemix, Thiodan, Sevin, Pyrethrin |
Aliette, Benlate, Bakır Sülfat, Ridomil, Sülfür |
Poast, Trefar, Treflan, Roundup |
|
Mantar |
Ambush, diazinon, malathion |
– |
– |
|
Maydanoz |
Ambush, Bts, Diazinon, Malathion, Lannate, Sevin |
Aliette |
Prometryne, Roundup |
|
Mısır |
Ambush, Asana, Diazinon, Bts, Lannate, Malathion, Pyrellin, Pyrethrin, Sevin |
Bravo, Sülfür |
Dual, Prowl |
|
Muz |
Aldicarb, Carbofuran |
– |
Simazine |
|
Nane |
Bts, Malathion, Pyrellin, Pyrethrin |
Bravo, Sülfür |
Goal, Treflan |
|
Pamuk |
Aldicarb, Carbofuran, Dimethoate, Endrin |
– |
Alachlor, Cyanazine, Trifluralin |
|
Pancar |
Diazinon, Neemix, Malathion, Sevin |
Bakır Sülfat, Sülfür, Ridomil |
Pyramin, Spin-aid |
|
Patlıcan |
Admire, Ambush, Asana, Bts, Lannate, Malathion, Pyrellin, Pyrethrin, Sevin, Thiodan, Trilogy |
Bakır Sülfat, Sülfür, Ridomil, Manex |
Devrinol, Poast, Prefar, Treflan |
|
Patates |
Aldicarb, Carbofuran, 1,2-dichloropropene, 1,3-dichloropropene, Dieldirn, Ethylene, Dibromide, Dimethoate |
– |
Cyanazine, MCPA, Metalochlor, Pendimethalin, Terbuthylazine |
|
Pırasa |
Bts, Diazinon, Malathion, Neemix, Pyrethrin, Rotenone, Sevin |
Bravo, Ridomil |
Poast |
|
Pirinç |
Carbofuran, Dimethoate |
– |
2,4-D, Molinate |
|
Salatalık |
Diazinon, Kelthane, Lannate, Malathion, Neemix, Sevin, Thiodan, Vydate |
Benlate, Bravo, Champ, Ridomil, Sülfür |
Curbit, Trefar, Treflan, Poast |
|
Sarımsak |
Ambush, Bts, Malathion, Neemix, Pyrellin, Pyrethrin |
Bravo, Ridomil, Rovral, Sülfür |
Fusialde, Goal, Poast, Prowl |
|
Soğan |
Ambush, Bts, Diazinon, Malathion, Pyrethrin |
Bravo, sülfür |
Goal, treflan(sadece çiçek soğanı), poast |
|
Soya |
Aldicarb, Carbofurane |
– |
Alachlor, Simazine, Trifluralin, Pendimethalin |
|
Şalgam |
Bts, Diazinon, Dimethoate, Lannate, Neemix, Pyrellin, Pyrethrin, Sevin |
Benlate, Ridomil, Sülfür |
Treflan
|
|
Şeker Kamışı |
Aldicarb, Carbofuran |
– |
Alachlor, Atrazine, Cyanazine, 2,4-D, Fenoprop, Simazine, Terbuthylazine, Trifluralin |
|
Turp |
Ambush, Malathion, Sevin, Neemix |
Ridomil |
– |
|
Turunçgiller |
Aldicarb, Dimethoate |
– |
Metolachlor, Pendimethalin, Simazine, Trifluralin |
|
Üzüm |
1,3-dichloropropene, carbofuran, Dimethoate, Lindane |
– |
2,4-D, Metolachlor, Pendimethalin, Simazine, Terbuthylazine |
|
Yulaf |
Diemthoate, Lindane |
– |
Cyanazine, mecoprop |
|
Zencefil |
Neemix |
Ridomil |
|
|
Zeytin |
1,3-dichloropropene |
– |
Simzine, Terbuthylazine |
Referanslar:
Reigart, J.R., Roberts, J.R., Recognition and Management of Pesticide Poisining, 5th ed. EPA Office of Pesticide Programs.
http://www.epa.gov/pesticides/safety/health-care/handbook/handbook.htm
Extension Toxicology Network. Oregon State University. http://extoxnet.orst.edu/pips/ghindex.html
World Health Organisation
http://www.who.int/water_sanitation_health/dwq/cmp130704app3.pdf
http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/L/LD50.html
International Labour Organisation Safework Bookshelf 2005
Lorenz E.S., Pesticide Education Program, Penn State College of Agricultural Sciences Research, Pennsylvania State University, 2006.