Yeni Dönemde İş Sağlığı Güvenliği Hizmetleri – I : Bütçeleme

A. Gürhan Fişek

Yeni iş yasası iş sağlığı güvenliği alanında yeni araçlar ve açılımlar getirmiştir. Mevzuatı AB ile uyumlu hale getirme çabası bundan başat bir rol oynamış; Bakanlık uzmanlarının yıllardır yakalayamadıkları bir rüzgar, onlara belirli bir hareket olanağı sağlamıştır. Aynı rüzgar eşzamanlı olarak işyerlerinde de etkili olmuştur. Özellikle ihracat yapan firmalar içerisinde, rekabet eşitsizliğinin önlenmesi uygulamaları çerçevesinde ve kalite sistemlerinin bir uzantısı olarak iş sağlığı güvenliğini önemseyenlerin yaygınlaştığını görmekteyiz. Bunun yalnızca büyük firmalarda değil, gelişmelere ayak uydurma çabası içerisinde olan küçük-orta ölçekli işletmelerde de başarılı örneklerinin görülmesi sevindiricidir.

İş sağlığı güvenliği alanında mevzuatta ortaya çıkan başlıca değişiklikler içerisinde önde geleni, işyerlerinde hizmet sunma konumunda olan personele yeni eklemeler yapılmış olmasıdır. Özellikle iş güvenliği uzmanının istihdam ında zorunluluk getirilmesi, hemşire – işyeri hekimi istihdamının yeniden altının çizilmesi önemli olmuştur. Katılıma ve eğitime önem verilmiştir. Risk değerlendirmesi alınacak önlemlerin hareket noktası olarak düşünülmüştür.

Bu durumda iş sağlığı güvenliği alanında çalışanların sayısının işyerlerinde artacağı düşünülebilir. Ülkemizde iş sağlığı güvenliği branşlarının ve teknisyenliği eğitiminin bir kaç örnekdışında olmayışı da beraberinde, bazı sorunlar getirmektedir. Bunlar



  1. Eğitim


  2. Periyodik yayınlar ve internet


  3. Risk değerlendirmelerini yapılması


  4. Risk değerlendirmesine bağlı strateji çalışmasının yapılması.


İşyeri hekimleri, iş güvenliği uzmanları ve işyeri hemşireleri ile ilgili temel eğitim programları bulunmaktadır. Ama bunlar ayrıntıya ve iş düzeyine inememektedir. O zaman, sürekli eğitim denilen, temel eğitim sonrası seminerlere, kongrelere ve beceri eğitimlerine önem verilmelidir. Bunların yanı sıra, bu alanda kitap yayınlarının, internet yayıncılığının, internet kütüphaneciliğinin ve periyodik yayınların da özendirilmesi çok önemlidir. Çünkü bir çok iş sağlığı güvenliği görevlisi, işlerini ve illerini bırakarak, sık sık eğitim toplantılarına katılmakta zorluk çekeceklerdir. Bu bakımdan uzaktan eğitim çalışmaları önem kazanacaktır. Fişek Enstitüsü yukarıda saydığımız destek hizmetlerini kendi olanakları içerisinde sunmaktadır. Bir yandan bu destek hizmetlerinin geliştirilmesine katkıda bulunurken; bir yandan yeni yeni bir çok örneğin ortaya çıkarılması gerekmektedir. Önümüzde yanıtlanması gereken büyük bir gereksinme ve geniş bir potansiyel vardır.

İşyerindeki teknik personelin iş sağlığı güvenliği eğitimi yanında, çalışanların hem işe girerken ve hem de çalışmaları sırasında iş sağlığı güvenliği eğitimleri çok önemlidir. Bunu risk değerlendirmesi öncesi ve sonrası olarak ikiye ayırmak gerekir. Her ne kadar risk değerlendirmesi, eğitime yön verecekse de, risk değerlendirmesine çalışanların da değerlendirmeleri ile katılacakları unutulmamalıdır. Bunun için, risk değerlendirmesi öncesi, temel kavramların ve risk yaklaşımının işçilere anlatılması başarı açısından vazgeçilmezdir. Elde edilen verilerin ışığında, risk değerlendirmesi sonrası yapılan eğitim, daha ayrıntıya inen ve işyerinin özelliklerini-eksiklerini gündeme getiren bir eğitim olacaktır.

Risk değerlendirmesi, işyerinin gereksinmelerinin ve önceliklerinin saptandığı en önemli belgedir. Burada mutlaka danışman kuruluşlardan yardım alınmalı ve birlikte yürünmelidir.Bu hem yetkin danışman kuruluşların belirmesine yol açacak, hem de işyerinde isig çalışanlarının sırtındaki yükü azaltacak, hizmet kalitesini yükseltecektir. Bir uzman eşliğinde ve tüm çalışanların katılımı ile ortaya konulması gereken temel bir belgedir. Yeni gözlemlerin ve iş kazası-hastalıkların ışığında yenilenmesi gerekir. İşyerindeki tüm iş sağlığı güvenliği etkinlikleri bu temel belgeye göre tasarlanmalıdır. Onun için de, risk değerlendirmesini izleyen aşamayı strateji çalışması (“Bu tehlikelerle nasıl başedeceğiz?” sorusunun yanıtı) olarak belirlemeliyiz. Böylece yılın hangi ayında, hangi çalışmaları yapmalıyız; bunu da ortaya koymak olanaklı olacaktır. Yinelenen hizmetler, geçmişle karşılaştırma olanağını; izlenen yolu, atılan adımların büyüklüğünü değerlendirme olanağını da verecektir. Çalışma Ortamı dergimizin bir çok sayısında, işyerlerinin kendi teknik elemanları aracılığıyla bunu yapabilmelerine olanak verecek öneriler sunulmuştur.

Bütün bunlar, işyerlerinin iş sağlığı güvenliği için bütçelerinde bir kalem açmalarını zorunlu kılmaktadır. Çünkü gereksinmelerin saptanması ve önceliklendirilmesinin; destek hizmetlerinin alınmasının parasal bir karşılığı vardır. İlk hedef budur. Bir önceki yılın son ayında, o yıl için iş sağlığı güvenliğine ayrılacak bütçe belirlenmelidir. Bu bütçenin en etkin nasıl kullanılacağını da belirleyecek olan risk değerlendirmesi ve buna dayalı danışman önerisidir.

Bütçelemenin en önemli yararı, çalışmaların keyfi, rastgele, çarçabuk alınan kararlarla ve en düşük maliyetli (ama etkili olmayan) çözümlerle yürütülmesinin önüne geçmesidir. İşyerindeki sağlık güvenlik riskleri üzerinde ciddi bir çalışmayı ve planlamayı; geniş bir uyumu gerektirir. Bu da gelecek yılları hesaba katarak, sürekli yeni iş sağlığı güvenliği konuları üzerinde düşünmeyi ve araştırmayı gerektirir.

Aşağıda olası bütçe kalemleri sunulmaktadır. Bunların gereksinmelere ve işçi-ustabaşı-teknik kişi-işverenin katılımı ile uzlaşma ile ortaya konulması hata-eksik olasılığını en aza indirecektir.

Bütçe Kalemleri:


1. Personel giderleri



  • Işyeri hekimi (İşyerleri olanakları ölçüsünde bu personelin


  • Iş güvenliği uzmanı hizmetlerinden ortak sağlık-güvenlik birimleri


  • Işyeri hemşiresi aracılığıyla da yararlanabilirler)


  • Danışman


2. Destek hizmetleri


2.1. Biyolojik ölçümler



  • Rontgen incelemeleri (en tanınmışı akciğer filmidir)


  • Portör muayeneleri (besin üretimi-dağıtımı yapan işyerlerinin dışındaki işyerlerinde mutfak ve çay vs dağıtım işlerinde çalışanlar için; altı ay-yılda bir)


  • Kan idrar incelemeleri (en tanınmışı kanda kurşun ve idrarda fenol incelemesidir)


  • Kulak işitme testi (odyometri olarak da anılır; gürültülü ortamlarda çalışanlarda yapılır)


  • Akciğer fonksiyon testleri (spirometri olarak da anılır; maske kullanılmasını gerektiren ortamlarda çalışacaklarda yapılır)



2.2. Çevresel ölçümler



  • İşyeri gürültü haritası (gürültü ölçümü olarak bilinir; gürültülü işyerlerinde teknik donanımlarda ve işçilerin işyeri dağılımlarında değişiklik olmazsa, bir kez yapılır)


  • Toz ve duman ölçümleri


  • Aydınlanma ölçümleri


  • Hava akım hızı.



2.3. Eğitim



  • İş sağlığı güvenliği eğiticinin eğitimi (İşe yeni girenlere ve tüm çalışanlara her yıl eğitim yapılmalıdır)


  • İlk yardım eğitimi (Ağır ve tehlikeli işlerin yapıldığı işyerlerinde her on işçiye bir işçi; bunun dışındaki işyerlerinde her 20 işçiye bir işçi eğitim almalı ve üç yılda bir yenilenmelidir)


  • Yangın eğitimi (İşçi sayısı arttıkça, ekip kurulması gerekmektedir)



2.4. Yayın Alımı



  • Sürekli yayınlar (dergi vs)


  • Bilimsel yayınlarda ve alandaki yeni gelişmelerin izlenmesi ile ilgili danışmanlık hizmeti alımı


  • Duvar gazetesi aboneliği


  • Kitap ve ansiklopediler


  • CD, film alımı ve internet abonelikleri.


  • Afiş ve uyarı levhaları alımı.



  1. Önlemlerin Maliyeti



3.1. Kısa Erimli ve Kişisel Önlemler (Kişisel Koruyucu, Aşı vb)


3.2. Uzun Erimli ve Toplu Önlemler (Havalandırma, Boyahane Tasarımı, Ayırma, Makine Koruyucuları vb)


  1. Varsa yapılacak yeni yatırımlarda iş sağlığı güvenliği risk değerlendirmesi, önlemlerin tasarımlanması ve gerçekleştirilmesi için yapılacak harcamalar


  2. İş Sağlığı Güvenliği Hizmetleri Dolayısıyla Çalışanların Yitirilecek İşgünü Tahmini


  3. İş Kazaları ve Hastalıklar Nedeni ile Çalışanların Yitirilecek İşgünü


  4. İş Sağlığı Güvenliği Önlemlerindeki Eksikler Nedeniyle Ödenecek Ceza ve Tazminat Miktarı Tahmini


  5. Önceden Görülemeyen Harcamalar (İş müfettişlerinin o yıl içerisinde yaptıkları ziyaretler sırasında istedikleri bazı önlemlerin alınması vb)


Bütçe tasarımlandıktan sonra atılacak adımlar şunlardır :



  • Her bir bütçe kalemindeki toplam rakkam arasındaki dengenin düşünülmesi (Sözgelimi 3.1.kalem ile diğerleri arasında derin uçurumlar bulunmaması vb)


  • Bir önceki yılın bütçesi ile karşılaştırılması,


  • İşyerinde konu ile ilgili tarafların tartışmasına açılması,


  • 5,6,7.kalemlerde hedefin gerçekleşmemesi durumunda, bu kaynakla, işyerine hangi sosyal yatırımların yapılacağının duyurulması,


  • İşverenin onayı sonrası işyerinin görünen bir köşesinde yıl boyu ilan edilmesi.